تعدیل اقتصادی
سیاست‌های اقتصادی دولت هاشمی که بخشی از آن را واقعی سازی(به‌معنای آزادسازی) قیمت‌ها تشکیل می‌داد را عموم کارشناسان با نام «تعدیل‌اقتصادی» می‌شناسند.
سیاست تعدیل اقتصادی را می‌توان به روش‌های مختلفی مورد بررسی قرار داد اما کاربردی‌ترین راه ممکن آن است که بکوشیم تا با بررسی آثار «تعدیل اقتصادی»، حاصل سیاست‌های اقتصادی هاشمی را در کفه ترازوی سنجش قرار دهیم.
پدیده‌ای به‌نام تورم
طی دوره فعالیت دولت هاشمی که به دولت سازندگی معروف بود؛ اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی با دستور مستقیم شخص هاشمی رفسنجانی بر اجرای کامل برنامه توسعه کشور ارجح دانسته شد. این امر باعث بروز پدیده تورم بی‌سابقه‌ای شد که حاصل نگاه خاص تیم اقتصادی رییس‌جمهور بود.
ثبت رکوردی در میزان تورم از دیگر نتایج این دوره خاص بود که فراموش شدنی نیست.(۱) رکوردی که تا آن روز دور از دسترس محسوب می‌شد.
قربانی‌های تعدیل اقتصادی
معروف است که هاشمی رفسنجانی طی دوران ریاست جمهوری خود معتقد بود که سیاست‌های تعدیل اقتصادی، قربانی‌های خاص خودش را دارد و نمی‌شود برای آنها کاری کرد.(۲)
یقیناً این موضوع می‌تواند برای هر جامعه‌ای حکم یک سمّ مهلک و مرگبار را داشته باشد. سمی که با گسترش تبعیض، لایه‌های ضعیف جامعه را دچار سرخوردگی و بسیاری از مشکلات دیگر می‌کند.
مجموعه‌ای از آثار منفی اقتصادی
در نهایت می‌توان به مجموعه‌ای از آثار منفی اقتصادی اشاره کرد که بعد از اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی، دامنگیر کشور شد.(۳)
الف) بالا رفتن نرخ بیکاری.
ب) قیمت مسکن افزایش یافت و شوک بزرگی به بازار وارد شد.
ج) کاهش ارزش پول ایران به‌عنوان آخرین حلقه باعث افزایش نرخ تورم و میزان بیکاری شد و نهایتاً بر اقشار کم درآمد و حقوق‌بگیر کشور، فشارهای زیادی وارد آمد. این فشارها کاهش قدرت خرید مردم را به همراه داشت. اگرچه کاهش ارزش ریال به لحاظ منطق اقتصادی، ضروری بود اما نهایتاً منجر به افزایش هزینه واردات شد. البته از سال ۱۳۷۰ به بعد ابتدا واردات کشور افزایش یافت و سپس با کاهش ارزش پول ملی هزینه واردات افزایش یافت و به تبع آن قیمت کالاهای وارداتی نیز سیر صعودی گرفت. قسمت دیگری از تورم هم به میزان بالای هزینه‌های دولت برای طرح‌های بزرگ و بلندمدت و زیربنایی باز می‌گشت که هنوز به مرحله تولید نرسیده بودند. بخشی دیگر از تورم هم به دلیل افزایش سطح مصرف جامعه بود که متأسفانه در دولت سازندگی تلاش مستقیم و غیرمستقیم زیادی برای بالا بردن آن شد.
د) از ابتدای اجرای طرح تعدیل اقتصادی در اوایل دوران استقرار دولت سازندگی، دولت از بانک جهانی و سایر نهادهای خارجی وام دریافت کرد. همزمان و به دلیل مشکلات خاص دوران پس از پایان دفاع مقدس، بازپرداخت آن وام‌ها به تعویق افتاد و بهره‌های مربوطه نیز روز به روز افزایش یافت. از سوی دیگر دولت وقت به‌منظور اجرای برنامه‌های خود، نیازمند اعتبارات بسیار بیشتری بود و کاهش ارزش ریال بر میزان این نیاز می‌افزود. البته گفتنی است که استقراض خارجی نیز خود به خود باعث کاهش یافتن ارزش پول ملی و در نتیجه رشد بیشتر شاخص‌های تورم و بیکاری کشور شد.
خیلی وقت ها خیلی ها دوست دارند کاری انجام شود، اما قدمی بر نمی دارند .خیلی وقت ها خیلی ها ادعای خیلی چیزها را دارند، اما در عمل کاری نمی کنند .خوب ... اصولا حرف زدن خیلی ساده تر از عمل کردن است ... و اصولا خیلی ها حتی دندان به جگر نمی گیرند که حرف نزنند، چون فکر می کنند از قافله عقب می مانند ... حرف می زنند و اما عمل نمی کنند !